Znaczenie kultury

Mecenat nad kulturą


Kultura jest źródłem życia narodu, jego trwania i rozwoju. To dzięki kulturze, jej wartościom materialnym i niematerialnym narody zachowują swoją tożsamość. Każdy naród ma własną kulturę, która została wytworzona przez kolejne pokolenia i jest wzbogacana przez współczesne treści.


Głównym wyznacznikiem trwania narodu i jego kultury jest język. Z prognoz wynika, że w najbliższej przyszłości blisko połowa języków przestanie istnieć. Podstawą kultury narodowej jest także, a może przede wszystkim, kultura tradycyjna, zwana często ludową, która poprzez bezpośrednie więzy ze środowiskiem i pracą mocno integruje społeczeństwo.


Przytoczone fakty wyraźnie tłumaczą postawy i zaangażowanie najwyższych władz państwowych w ochronę i promocję swojego języka w kraju i za granicą. Dowodzi tego m.in. blokowanie języka polskiego jako urzędowego w Unii Europejskiej obok angielskiego, hiszpańskiego, francuskiego, włoskiego, niemieckiego. Przyznanie językowi polskiemu statusu języka urzędowego uzasadnia dodatkowo fakt, że wśród języków uprzywilejowanych nie ma żadnego z języków słowiańskich.
Kultura potrzebuje nieustannego wsparcia, zwłaszcza w obszarze prawnym i ekonomicznym. Kultura potrzebuje mecenatu. Zaniedbania w okresie przemian kosztowały zbyt wiele, by nie wyciągnąć właściwych wniosków. Liberalizacja, globalizacja, wolny rynek przyniosły krajom wstępującym do Unii Europejskiej duże straty, zwłaszcza w kulturze. W pierwszych latach po 1989 roku zlikwidowano w Polsce ponad 30 tysięcy placówek kultury, tj. klubów, bibliotek i punktów bibliotecznych, zespołów ludowych, orkiestr itd. Niewiele pozostało także z mecenatu, który po wojnie kształtował się jako państwowy, spółdzielczy i społeczny. Choć mecenat ten był ograniczony, to jednak odgrywał znaczącą rolę. Odbudowę mecenatu nad kulturą chrześcijańsko-ludowo-narodową zapowiedział i realizował w latach 90-tych XX wieku minister kultury i sztuki Zdzisław Podkański. Zmiana na stanowisku ministra zahamowała prace. Według ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej z 1996 roku jest to m.in. wspieranie i promocja twórczości, edukacji i inicjatyw kulturalnych, działań oraz ochrony dziedzictwa kulturalnego.
By zbudować mecenat państwa potrzebna jest właściwa polityka kulturalna. Rozbicie ruchu spółdzielczego, a z drugiej strony wzmocnienie samorządów, wskazuje potrzebę rozwinięcia dodatkowo mecenatu samorządowego, a także mecenatu prywatnego, który wraz z rozwarstwieniem ekonomicznym społeczeństwa będzie nabierał znaczenia.
Kultura jest dobrem całego narodu. Korzystanie z jej wartości i dorobku jest niezbywalnym prawem każdego człowieka. Każdy człowiek musi mieć równy dostęp do dóbr kultury, niezależnie od miejsca zamieszkania, statusu materialnego, rodziny i narodowości.
Kulturę powinna cechować otwartość na postęp i nowoczesność, na wartości w innych kręgach kulturowych; tolerancja, otwarcie na dialog. Otwartość ta nie może prowadzić do utraty własnej tożsamości. Mecenat należy pojmować jako partnerskie współdziałanie władz państwowych, samorządowych, organizacji pozarządowych, rodziny i kapitału. Kapitalną rolę dotychczas odgrywał i nadal będzie mecenat Kościoła. W aspekcie ekonomicznym mecenat polega na tworzeniu warunków do stabilności finansowania instytucji kultury oraz działalności ruchu społecznego i kulturalnego. Należy prowadzić funkcjonalny system pomocy twórcom. Zapewnić odpowiedni udział wydatków na kulturę w budżecie państwa i budżetach samorządowych, rozszerzyć system ulg i zwolnień umożliwiających większe korzystanie z dóbr kultury poprzez rodziny.
Mecenat musi mieć silne podstawy prawne dla funkcjonowania instytucji, organizacji i osób trudniących się działalnością kulturalną. Minister Kultury zabezpiecza przepisy prawne niezbędne do wypełniania przez Państwo funkcji ochronnej nad dziedzictwem kultury, językiem polskim oraz całą kulturą narodową, materialną i duchową.
Mecenat musi mieć także aspekt organizacyjny, umożliwiający funkcjonowanie instytucji naukowo-badawczych i placówek odpowiadających za ochronę i rozwój kultury, szkolnictwo artystyczne oraz szeroko pojętą edukację, a także promocję kultury w kraju i za granicą.
Polityka kulturalna państwa określa priorytety, do których zalicza się przede wszystkim dziedzictwo materialne i duchowe, język polski, który stanowi podstawę wartości kultury i tożsamości narodu, edukację oraz kulturę ludową jako podstawę kultury narodowej.
Najwyższą formą uczestnictwa w kulturze jest twórczość artystyczna, która wyraża ducha narodu i wyróżnia go wśród innych. Istnieje pilna potrzeba rozwijania sieci specjalistycznych ośrodków instruktażowo-metodycznych, dokumentacyjnych i badawczych w tym zakresie.
W zmieniającej się rzeczywistości coraz większą rolę odgrywać będzie szkolnictwo artystyczne i edukacja. Utrzymanie i rozwijanie kształcenia artystycznego, opartego na pracy mistrz-uczeń, otwartego na przeobrażenia systemu oświatowego i mediów. Konieczne są zmiany w systemie nadzoru pedagogicznego nad placówkami publicznymi i niepublicznymi.
Zawirowania historyczne i co najmniej dwie wielkie emigracje zarobkowe spowodowały, że poza granicami żyje dziś wiele milionów Polaków. W tej sytuacji dużo do zrobienia ma Polonia, która mimo różnych trudności godnie reprezentuje naród polski.
Bardzo ważnym zagadnieniem jest kultura Polski w jednoczącej się Europie. Problem ten dotyka także inne kraje i narody.
Istnieje pilna potrzeba wypracowania koncepcji współpracy Polonii z Macierzą tak, by można było maksymalnie wykorzystać środki, twórców i ich dzieła do promocji Polski. Liczyć się też musimy nadal z blokowaniem języka polskiego jako urzędowego w Unii Europejskiej. Wynika to z walki narodów o zachowanie swojej tożsamości oraz faktem, że język to nie tylko kultura, ale także kategoria ekonomiczna.

Zdzisław Podkański